De bijen verschaffen de mens verschillende producten :

• door de bijen in de natuur verzameld : honing, stuifmeel, propolis of kithars
• door de bijen zelf voortgebracht : honing, koninginnebrij, bijengif

Honing

Honing bestaat al duizenden jaren. Vroeger werd de honing verzameld door in bomen of tegen rotsen te klimmen. Later werd er gebruik gemaakt van primitieve ladders en walmende rotsen. Honing wordt al lang gebruikt in de geneeskunde en het wordt nog steeds gebruikt bij gezichtsmaskers en andere cosmetische producten. Vroeger werd honing gebruikt om de bittere smaak van chocolade weg te werken of verwerkt in verschillende broodsoorten. Nu is er nog steeds honing aanwezig in brood en ook in allerlei snoepgoed.

De nutritionele samenstelling van honing:

• 80% koolhydraten
• 18% water
• geen vetten en 0,2% eiwitten

Van nectar tot honing

Nectar is een suikeroplossing afkomstig van floeëmsap van de plant. In speciale orgaantjes - de nectariën - wordt een oplossing van suikers en water actief afgescheiden door de plant (te veel osmotische druk aflaten ?). Ook wordt er nectar afgescheiden in de oksels van de bladeren. Bij bonen gebeurt het dat hommels gaatjes bijten in de blaadjes en de honingbijen van diezelfde lekkende gaatjes gaan profiteren.

Behalve uit water bestaat nectar dus vooral uit suikers met daarnaast een hele reeks vitaminen, mineralen, pigmenten en aromatische substanties die we later grotendeels in de honing terugvinden.

De samenstelling van honing verschilt naar gelang de plantensoort. Een algemene samenstelling is niet te geven, maar ze bestaat globaal uit:

• 18% water; het lage watergehalte in honing heeft een remmende werking op de aanwezige schimmels en gisten,
• 38% vruchtensuiker (fructose): omgezette suikers,
• 31 % druivensuiker (glucose): omgezette suikers,
• 10% meervoudige suikers, mineralen, organische zuren en vitaminen,
• 3% enzymen (of fermenten), hormonen, gluconzuur, kleur en aromastoffen, enz.
  De belangrijkste enzymen zijn:
  • invertase (= sacharose) zet sacharose om in vruchten- en druivensuiker;
  • diastase (= amylase) zet zetmeel om in dextrinen;
  • glucoseoxidase zet glucose om in gluconzuur, een bacterieremmende stof.

Soorten honing

De verschillende honingsoorten worden bekomen door bijenvolken in de nabijheid te plaatsen van vb. koolzaad, zonnebloem, linde, klaver. De kleur varieert van wit over geel tot bruin.

Vers geslingerde honing is vloeibaar, nadien wordt hij vaster en kristalliseert uit. Enkele soorten :

• Lentehoning afkomstig van Wilgen en paardebloem
• Zomerhoning afkomstig van Klaver, Linde en Braam
• Lindehoning: Dit is een honing met een zachte smaak en geeft een gunstig effect op de nachtrust
• Klaver: dit is de populairste Amerikaanse honing. Hij heeft een lichte roomkleur en een mildere smaak;
• Raathoning: deze is zeer breekbaar, de hele raat is eetbaar;
• Van de ingevoerde honig is veeal suikerriet de bron. Na het kappen zuigen de bijen met graagte aan de zoete wonden.
• Eucalyptushoning is afkomstig uit Australië
• Acaciahoning is de enige vloeibare honing die bestaat en wordt ook ingevoerd.

Ingevoerde honingsoorten worden soms wel tot temperaturen boven 40°C verwarmd en dus heel wat kostbare eigenschappen verliezen.

Honing heeft ook geneeskundige krachten: het is licht antiseptisch en wordt in sommige landen gebruikt bij behandeling van brandwonden. Het wordt soms ook tegen stress gebruikt omdat, zo vermoedt men, het een kalmeringsmiddel is.

Om 1 kilogram honing bij elkaar te krijgen moet één bij ongeveer 200.000 keer uitvliegen.

De bijen dikken de nectar in. Het watergehalte wordt zodoende tot ongeveer 18% gereduceerd en de sucrose wordt grotendeels tot glucose en fructose,onmiddellijk verteerbare suikers, omgezet.
Door het lage watergehalte wordt de vermenigvuldiging en het metabolisme van de aanwezige bacteriën en gisten stilgelegd. Hierdoor wordt de microbiële aantasting van honing voorkomen.

Bij het opzuigen voegt de honingbij speeksel en sappen uit enzymproducerende kopklieren toe aan de nectar en vermindert de stroperigheid. De stuifmeelkorrels worden tegen gehouden door het maagportier. De honingmaag zelf kan ongeveer 50 microliter (50 mm³) bevatten.

In de bijenwoning gebeurt het indikken op 2 manieren:

• op een passieve wijze, waarbij water uit de in de cellen opgestapelde nectar verdampt
• op een actieve manier; de bij brengt de honing langzaam over de uitgesterkte tong over, zodat de nectar als een dunne film blootgesteld wordt aan de warme, droge lucht van de kast. Bij een suikerconcentratie van 50 tot 60% stapelen de bijen de nektar in de raat, de cellen 1/4 gevuld om het contact met de lucht te vergroten. De suikerconcentratie zal na 2 dagen 80% bereiken.
  Als de cellen voor 3/4 gevuld zijn, duurt het ongeveer 4 dagen voor de gewenste indikking bereikt is. Een goede bodemventilatie of een grotere vliegopening is noodzakelijk.

Stuifmeel

Stuifmeel bestaat uit microscopisch kleine korreltjes, welke in groot aantal gevormd worden in de helmknoppen van de bedektzadige planten en in de pollenzakjes van de naaktzadige planten. De stuifmeelkorrels zijn de mannelijke voortplantingscellen van de planten. Stuifmeel heeft afhankelijk van de bloemsoort allerlei kleuren, van heel lichtgeel tot bijna zwart.

Bij het bloemenbezoek komt de bij in aanraking met de helmknoppen. Wanner deze rijp zijn, barsten ze open en de stuifmeelkorrels verspreiden zich over het ganse bijenlichaam. De bij begint met haar poten de stuifmeelkorrels uit haar haarkleed te verwijderen. Het stuifmeel wordt naar de achterpoten doorgegeven, waar het terecht komt in het pollenkorfje. Een stuifmeelklompje weegt gemiddeld 12 mg. Bij haar terugkomst deponeert de bij het stuifmeel in een cel. De verdere bewerking geschiedt door de jonge bijen, die het stuifmeel verder bevochtigen, kneden en aandrukken. Opdat het stuifmeel zou bewaren, wordt er honing op aangebracht en wordt de cel met een wasdekseltje verzegeld.

Chemische samenstelling

• De marco-elementen:
  • eiwitten : 7 - 35 %
  • koolhydraten 15 - 35 %
  • vetten 2 - 15 %
  • water 5 - 40 %
• micro-elementen:
  • mineralen (kalium, magnesium, calcium, ijzer, fosfor, zwavel, mangaan, silicium en koper)
  • vitamines (vooral B1, B2, B6, nicotinezuur, C, pantoteenzuur, in mindere mate A, D en E)
  • aminozuren ( van de 22 gekende aminozuren werden er een twintigtal in stuifmeel aangetoond)
  • antibiotische stoffen
  • enzymen en hormonen.

Er zijn talrijke vermeldingen dat stuifmeel een versterkende en heilzame werking heeft. Het wordt zuiver of vermengd met honing verbruikt. Het is een belangrijke voedselbron voor de mens. Het is verkrijgbaar als pollen maar wordt ook verwerkt in rozijnkoeken.

Propolis

Propolis is een harsachtige roodbruine of groenbruine stof met een aangenaam aroma van berken of populieren, honing en was. Bijen verzamelen hars op de knoppen van verschillende bomen, waar het een beschermende functie heeft, bewerken het met de kaken, vermengen het met kliersecretie en pollen,... Propolis bevat ongeveer 55% harsen, 10% etherische oliën, 3% was, 5% pollen, vitaminen, mineralen, kliersecreties, antibiotische stoffen,...

Bijen vullen kieren en spleten op met propolis, kapselen vreemde, voor hen schadelijke voorwerpen welke ze niet buiten de kast krijgen, in. Om zodoende rottingsverschijnselen en ziektehaarden te voorkomen.

De therapeutische werking en de bruikbaarheid van propolis is veelzijdig dankzij het hoge gehalte aan werkzame stoffen. Propolis heeft een antibacteriële, antivirale en antiparasitaire werking. Het heeft een antiseptische werking en wordt daartoe dan ook gebruikt (neus- en keelonstekingen). In het Oude Egypte werden de lijken gebalsemd met propolis.

Koninginnebrij

Koninginnebrij is de beroemdste substantie welke werksterbijen tussen hun zesde en tiende levensdag produceren. Wanneer dit voedsel geproduceerd door de voedselsapklieren, toegediend wordt aan jonge larven ondergaan deze fundamentele veranderingen. Deze larven worden koninginnen en bereiken na 5 dagen 1700 maal hun gewicht. Door volkeren moerloos te maken en ze cellen met jonge larven aan te bieden gaan ze alle larven voorzien van koninginnebrij. Alzo kan men koninginnebrij verzamelen.

Wellicht is koninginnebrij het meest complexe natuurlijke voedsel dat er bestaat. Koninginnebrij is witachtig, scherp van smaak, dikvloeibaar, bezit een grote rijkdom aan eiwitten, vitaminen en andere nog onbekende stoffen. Een koninginnebrij-kuur is ideaal voor mensen die uitzonderlijke prestaties moeten leveren (sport, herstel, examens ...)

Bijenwas

Was wordt afgescheiden door de wasklieren van jonge bijen.
Bijenwas wordt verwerkt in kaarsen, boenwas, schoonheidsprodukten,... . Veel crèmes en zalven bevatten was als voornaamste bestanddeel. Bijenwas maakt de huid zacht en soepel.

Bijengif

Wanneer een jonge bij tien tot zestien dagen oud is, beschikt ze over een gevulde gifblaas met een inhoud van 0,3 mg. Deze vulling is éénmalig. Bijengif wordt in enkele landen massaal ingezameld. Dit gif is bestemd voor geneeskundige doeleinden.

Het is chemisch gezien een zeer complexe stof. Het actieve bestanddeel is hoofdzakelijk samengesteld uit eiwitten. Verder komen er ook calcium, magnesium en fosfor in voor, evenals sporen van kalium, natrium en chloor.

Bijengif is vreemd genoeg een product van de bij wat zeer werkzaam is bij klachten zoals:

• artritis en andere reumatische aandoeningen;
• invloed op de bloedvoorziening van het weefsel en op de doorlaatbaarheid en de stofwisseling van de celmembranen;
• verwijding van de bloedvaten en daling van de bloeddruk;
• invloed op het zenuwstelsel:
• gunstige invloed op reuma (bijengif stimuleert de vorming van cortison);
• voorlopig niet bevestigd, is de eventuele invloed op kanker.

Terug naar "Bijen"